ΗΠΑ:Η αλληλεπίδραση ενός τεράστιου στρατιωτικού κατεστημένου και μιας μεγάλης βιομηχανίας όπλων περιείχε νέους κινδύνους όχι μόνο για την εξωτερική και αμυντική πολιτική των ΗΠΑ, αλλά και για την αμερικανική κοινωνία στο σύνολό της. Συνεπώς, οι Αμερικανοί πολίτες θα πρέπει να επαγρυπνούν και να παρακολουθούν την εξέλιξη της επιρροής του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος.
Διευθυντής του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων
Σύμφωνα με τις πρόσφατες μελέτες του Διεθνούς Ινστιτούτου Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI), οι συνολικές παγκόσμιες αμυντικές δαπάνες το 2023 θα φθάσουν το ιλιγγιώδες ποσό των 2,44 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Η ετήσια επισκόπηση του SIPRI για τις τάσεις στις παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για την υψηλότερη ετήσια αύξηση των αμυντικών δαπανών από το 2009 και ότι ποτέ στο παρελθόν η ανθρωπότητα δεν είχε ξοδέψει τόσα πολλά χρήματα για στρατιωτικές προετοιμασίες.
Τα κράτη-έθνη ξοδεύουν, ή σπαταλούν, το 2,3% του συλλογικού τους ΑΕΠ για να προστατευτούν το ένα από το άλλο. Παρεμπιπτόντως, αυτό το αμφίβολο επίτευγμα είναι πολύ πάνω από τον διακηρυγμένο στόχο του ΝΑΤΟ να υποχρεώσει όλα τα μέλη του να διαθέτουν τουλάχιστον το 2% του ΑΕΠ τους για την άμυνα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι εθνικοί ηγέτες βρίσκουν πολλούς επιτακτικούς λόγους που δικαιολογούν τις αποφάσεις τους να αυξήσουν το διακύβευμα του παγκόσμιου στρατιωτικού ανταγωνισμού. Όπως πολλές φορές στο παρελθόν, έτσι και τώρα, εμπλέκονται ενεργά σε ένα ατελείωτο παιχνίδι επίρριψης ευθυνών με σαφή πρόθεση να επιρρίψουν όλη την ευθύνη για τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών στους γεωπολιτικούς τους αντιπάλους.
Ωστόσο, τα ψυχρά και αδιάσειστα δεδομένα δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αμφισημίες – οι ΗΠΑ παραμένουν αδιαμφισβήτητα παγκόσμιος πρωταθλητής με τον προϋπολογισμό του Πενταγώνου να ανέρχεται σε 916 δισεκατομμύρια δολάρια.
Το ΝΑΤΟ δαπανά 1,34 τρισεκατομμύρια δολάρια ή το 55% των παγκόσμιων δαπανών. Αν σε αυτά τα στατιστικά στοιχεία προστεθούν οι ταχέως αυξανόμενοι αμυντικοί προϋπολογισμοί χωρών όπως είναι η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Αυστραλία, η αδιαμφισβήτητη ευθύνη της Δύσης στην παγκόσμια κούρσα των εξοπλισμών θα φανεί ακόμη πιο σαφής.
Η ίδια σαφής τάση μπορεί να εντοπιστεί και στο παγκόσμιο εμπόριο όπλων. Σύμφωνα με το SIPRI, τα τελευταία πέντε χρόνια οι εξαγωγές όπλων των ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 17% και το μερίδιό τους στην παγκόσμια αγορά εκτοξεύθηκε από 34% σε 42%. Τα στατιστικά στοιχεία για το ΝΑΤΟ είναι επίσης ενδεικτικά – το μερίδιο της Συμμαχίας στην παροχή όπλων σε ξένες χώρες την περίοδο 2019-23 έχει αυξηθεί από 62 σε 72 τοις εκατό. Ιδιαίτερα απότομη αύξηση 47 τοις εκατό σε πέντε χρόνια επέδειξε η Γαλλία. Οι περισσότερες προβλέψεις δείχνουν ότι οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους θα συνεχίσουν να ενισχύουν τις θέσεις τους στην προμήθεια όπλων στον υπόλοιπο κόσμο.
Λαμβάνοντας υπόψη όλες αυτές τις τάσεις, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η ηγεσία των ΗΠΑ ήταν συχνά επιφυλακτική απέναντι στον έλεγχο των εξοπλισμών. Το 2002, υπό τον πρόεδρο George W. Bush, οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν από τη Συνθήκη κατά των Βαλλιστικών Πυραύλων (ABM), η οποία επί 30 χρόνια λειτουργούσε ως θεμέλιο της στρατηγικής σταθερότητας μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον.
Το 2019, η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ τερμάτισε τη συμμετοχή των ΗΠΑ στη Συνθήκη INF, η οποία από το 1987 απαγόρευε στη Μόσχα και την Ουάσινγκτον να παράγουν, να δοκιμάζουν και να αναπτύσσουν επίγεια πυραυλικά συστήματα με πραγματικό βεληνεκές μεταξύ 500 και 5.500 χιλιομέτρων. Οι ΗΠΑ ουδέποτε επικύρωσαν τη Συνθήκη για την πλήρη απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών.
Παρά τους πολλούς ισχυρισμούς ότι οι ΗΠΑ ήταν πάντα σθεναρά αντίθετες στη διάδοση των πυρηνικών όπλων, το υπάρχον αμερικανικό ιστορικό μη διάδοσης είναι στην καλύτερη περίπτωση αμφίβολο. Για παράδειγμα, η απόφαση της κυβέρνησης του Joe Biden να προμηθεύσει την Αυστραλία με τρία αμερικανικά πυρηνοκίνητα υποβρύχια κλάσης Virginia μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2030 εγείρει ανησυχίες για το μέλλον της μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων.
Τον Ιανουάριο του 1961, ο πρόεδρος Dwight Eisenhower προειδοποίησε τους Αμερικανούς για την αυξανόμενη δύναμη του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος. Η αλληλεπίδραση ενός τεράστιου στρατιωτικού κατεστημένου και μιας μεγάλης βιομηχανίας όπλων περιείχε νέους κινδύνους όχι μόνο για την εξωτερική και αμυντική πολιτική των ΗΠΑ, αλλά και για την αμερικανική κοινωνία στο σύνολό της. Συνεπώς, οι Αμερικανοί πολίτες θα πρέπει να επαγρυπνούν και να παρακολουθούν την εξέλιξη της επιρροής του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος.
Δυστυχώς, οι τελευταίες δεκαετίες επιβεβαίωσαν πλήρως τους φόβους του προέδρου Eisenhower, αλλά δεν απέδειξαν ακόμη την ικανότητα του αμερικανικού πολιτικού συστήματος να εντοπίσει και να αναπτύξει τα κατάλληλα μέσα για να περιορίσει τη δύναμη και την απληστία των παντοδύναμων εργολάβων του τομέα της άμυνας.
Η σημερινή γεωπολιτική κατάσταση δεν ευνοεί καμία εκδήλωση αυτοσυγκράτησης, για να μην αναφέρουμε και τις πρωτοβουλίες για τον αφοπλισμό ευρείας εμβέλειας. Ο έλεγχος των στρατηγικών όπλων μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ είναι εντελώς και αναμφισβήτητα μόνιμα καθηλωμένος, και ο έλεγχος των συμβατικών όπλων στην Ευρώπη δεν είναι καλύτερος. Το να μιλάμε σήμερα για οποιονδήποτε ουσιαστικό έλεγχο των εξοπλισμών στη Μέση Ανατολή ή στη Βορειοανατολική Ασία θα θεωρούνταν γελοίο, αν όχι υπερβολικό.
Η επισκόπηση του SIPRI συνδέει κατάλληλα τη συνεχιζόμενη αμυντική έκρηξη με τις συγκρούσεις σε μέρη όπως η Ουκρανία και η Παλαιστίνη, καθώς και με τις αυξανόμενες εντάσεις σε πολλές άλλες γωνιές του κόσμου. Οι πιθανότητες το 2024 να αποτελέσει το αποφασιστικό σημείο καμπής από τους πολέμους και τις κρίσεις προς την ειρήνη και τη συμφιλίωση είναι πολύ μικρές. Ακόμη και αν οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις σταματούσαν με κάποιο θαυμαστό τρόπο αύριο, η παγκόσμια κούρσα των εξοπλισμών θα συνεχιζόταν.
Τα σύγχρονα προγράμματα στρατιωτικών προμηθειών χαρακτηρίζονται από μεγάλη εσωτερική αδράνεια, λειτουργώντας με κεκτημένη ταχύτητα. Οι στρατηγικοί βαλλιστικοί πύραυλοι, τα υποβρύχια κρούσης και τα αεροπλανοφόρα που σχεδιάζονται σήμερα είναι πιθανό να αναπτυχθούν πλήρως μόλις σε 15-20 χρόνια από τώρα και θα καθορίσουν το παγκόσμιο στρατηγικό τοπίο για το μεγαλύτερο μέρος του δεύτερου μισού του 21ου αιώνα.
Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τους πόρους που αφαιρούνται από τις πραγματικές και επείγουσες ανάγκες της ανθρωπότητας. Η συνεχής κούρσα εξοπλισμών δεν πρέπει να θεωρείται μόνο ως συνάρτηση της αμοιβαίας δυσπιστίας, των εντάσεων και των στρατιωτικών συγκρούσεων, αλλά και ως πρωταρχική πηγή όλων των παραπάνω.
Σε έναν κόσμο γεμάτο με έτοιμα προς χρήση θανατηφόρα συστήματα, οι κίνδυνοι ενός τυχαίου και ακούσιου πολέμου γίνονται όλο και μεγαλύτεροι. Η υφέρπουσα στρατιωτικοποίηση της παγκόσμιας πολιτικής μετατρέπει τις διεθνείς σχέσεις σε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, στο οποίο ο στόχος δεν είναι η επίλυση ενός δύσκολου προβλήματος, αλλά η ήττα του αντιπάλου.
Όπως δείχνει η εμπειρία του Ψυχρού Πολέμου, μόνο η ισχυρή λαϊκή πίεση θα μπορούσε να αναγκάσει τους απρόθυμους ηγέτες της παγκόσμιας κούρσας εξοπλισμών να επανεξετάσουν τις στρατευμένες θέσεις τους. Είχε επισημανθεί εδώ και πολύ καιρό ότι η ανάκαμψη από τον εθισμό δεν είναι για τους ανθρώπους που τη χρειάζονται, αλλά για τους ανθρώπους που τη θέλουν. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για την ανάκαμψη από την παγκόσμια κούρσα των εξοπλισμών.
