Αναγνωστικό της Δ’ και της Ε’ Δημοτικού «Οι φιλίες των παιδιών»

Τα αναγνωστικά που εξέδωσε ο Παναγής Δημητράτος ήταν τρία: ένα για την έκτη δημοτικού κι ένα για την τετάρτη δημοτικού το 1932, μια νέα θεώρηση του τελευταίου σε γλώσσα καθαρεύουσας το 1934 κι ένα αναγνωστικό δευτέρας δημοτικού το 1936. Σε μια περίοδο όπου τα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου χαίρουν εκτίμησης και γράφονται από τους ίδιους τους δασκάλους, πριν τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (1936), ο Παναγής Δημητράτος γράφει κι αυτός τα δικά του. Η δυνατότητα να βρεθούν υπήρξε στην αρχή αμφίβολη, όμως χάρη στις προσπάθειες φίλων, τα αναγνωστικά είναι στα χέρια μας. Την ίδια περίοδο γράφεται κι ένα μοντέρνο σύγγραμμα,[1] το οποίο βασίζεται στην παιδαγωγική του CelestenFreinet, Όχι πια αναγνωστικά (1932) του Τζάννου Τσαγκιά κι έχει και κείμενά του. Η μνημόνευση είναι σκόπιμη γιατί η παιδαγωγική του CelestenFreinet είναι αυτή που χρησιμοποιήθηκε για να έχουμε την έκδοση που κρατά ο αναγνώστης στα χέρια του. Ουσιαστικά έχουμε ένα συνδυασμό έκδοσης αναγνωστικών στο μεσοπόλεμο από τη μια μ’ έναν παιδαγωγό που κάνει κριτική στα έτοιμα αναγνωστικά από την άλλη. Πώς αυτό μπορεί να συμβαίνει στη δική μας περίπτωση; Πώς μπορούμε να έχουμε ένα αναγνωστικό και συγχρόνως τα παιδιά να αισθάνονται ότι είναι δικό τους;

Το να ξεκινάς την εκπαιδευτική διαδικασία χωρίς να ξεκινάς από τα βιβλία, αλλά να τα χρησιμοποιείς στη διαδρομή και στο τέλος τα παιδιά να φτιάχνουν το δικό τους βιβλίο, είναι η μεθοδολογία[2] του CelestenFreinet κι αυτή χρησιμοποιούμε εδώ. Τη σχολική χρόνια 2013/ 2014 στο 35^ο Δημοτικό Σχολείο με την τετάρτη τάξη (δ΄) αναμετρηθήκαμε με την ποίηση ως εργαστήριο, την ιστορία, τον ενεργό αντιφασισμό, το παρελθόν του σχολείου μας, την αρχιτεκτονική, τον τρόπο οργάνωσης της βιβλιοθήκης της τάξης με τη μέθοδο του CelestenFreinet και τη δυνατότητα η παιδαγωγική να αποκτά αξία μέσα από την σύγκρουσή της με την διοίκηση. Οι δρόμοι πια της διοίκησης και της παιδαγωγικής όλο και περισσότερο πια χωρίζουν[3] κι αν θα ανταμώσουν αυτό θα συμβεί μέσα από την εκ νέου χρήση της παιδαγωγικής για τη δημιουργία ομάδων, την έξοδο στη κοινότητα για την ανάληψη πολιτικών δράσεων και το γίγνεσθαι – μικρός πολίτης. Η ματιά μας μπορεί να μετακινείται στο παρελθόν και το παρόν, στο 1932 και στο σήμερα. Όταν θεμελιώνεται το σχολείο, το 1932, μέσα από το πρόγραμμα του μοντερνισμού, αρχιτεκτονικού και παιδαγωγικού, ο δάσκαλος είναι εν πολλοίς μέσα στη τάξη και χρησιμοποιεί τη βιβλιοθήκη.[4] Σήμερα η κριτική και η θεσμική παιδαγωγική μιλά ανοιχτά για νέους αρχιτεκτονικούς σχεδιασμούς του χώρου με βάση το τρίπτυχο τάξη, αυλή, κοινότητα.[5] Ο αρχιτεκτονικός μοντερνισμός του μεσοπόλεμου[6] με τον μεταμοντέρνο σχεδιασμό του χώρου είναι σε διαρκή διάλογο. Το βιβλίο που έχουμε στα χέρια μας είναι η πύκνωση αυτών των σχέσεων, η δυνατότητα να είμαστε στην αυλή και να κάνουμε μάθημα ή στη βιβλιοθήκη και να κάνουμε έρευνα.

Ο δάσκαλος (ή η δασκάλα) είναι μια φιγούρα κατατρεγμένη ακόμα και σήμερα, σα να μην έχει περάσει μια μέρα από το Ιδιώνυμο (1929) του Ελευθερίου Βενιζέλου, ένα νόμο με τον οποίο κατέληξαν εκτοπισμένοι στα νησιά πάρα πολλοί χρήσιμοι άνθρωποι για την κοινωνία, οι οποίοι διώχθηκαν στο όνομα του αντικομουνισμού. Η σύγχρονη κριτική στο πρόσωπο του δασκάλου αφορά την αξιολόγηση και την απαξίωση της δουλειάς του μέσα από την επιλογή νεοφιλελεύθερων και αυταρχικών πολιτικών για την εκπαίδευση, καθώς αυτό που συμβαίνει στις δυτικές κοινωνίες συμβαίνει (για όσο θα συμβαίνει) και στη χώρα μας. Ο Παναγής Δημητράτος μπορεί να διέφυγε το Ιδιώνυμο, την κατηγορία για κομμουνισμό, ωστόσο διώχθηκε για τη συνδικαλιστική του δράση το 1931 και στις κρίσιμες ώρες του αντιφασιστικού αγώνα δοκιμάστηκε κι έχασε τη ζωή του. Σήμερα ένα βιβλίο γι’ αυτόν δεν μπορεί να είναι μια ανατύπωση των αναγνωστικών που είχε εκδώσει, αλλά ένα νέο πείραμα δημιουργικής γραφής από τα ίδια τα παιδιά, τα όποια έχουν την ιστορική δυνατότητα να οικειοποιηθούν το έργο του και να αναπλαισιώσουν τα κείμενά του με δικά τους ποιήματα.

Από τους πρώτους λοιπόν δασκάλους του 35^ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών ήταν ο Παναγής Δημητράτος, ένα όνομα σχεδόν λησμονημένο, όπως και τόσα άλλα, το οποίο πρωτοστάτησε στους αγώνες για σοσιαλισμό πριν και μετά το μεσοπόλεμο και εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, στην Καισαριανή το 1944. Όχι απλά ένας δάσκαλος, αλλά και πρόεδρος και πιο πριν αντιπρόεδρος της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας των Δασκάλων (ΔΟΕ) το 1927, η οποία πρότεινε στα μέλη της, όπως γράφει ο Γιάννης Κατσαντώνης, «ο δάσκαλος (να) προσφέρει τις υπηρεσίες του στο κράτος, όπως και οι άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι. Παράλληλα όμως (να) διατηρεί όλα τα δικαιώματά του ως πολίτης και (να) τα ασκεί ελεύθερα. Δέχεται την ιεραρχία και την πειθαρχία μόνο μέσα στην υπηρεσία. Έχει υποχρέωση να λέει ελεύθερα τη γνώμη του, κρίνοντας τα μέτρα για την παιδεία, χωρίς καμιά άδεια προϊσταμένων. Η οργάνωση των δασκάλων (να) έχει για ιδανικό της τον εκσυγχρονισμό της λαϊκής παιδείας».[7] Η ιδιότητα του πολίτη και του εκπαιδευτικού που κάνει χρήση της ιδιότητας του πολίτη και δεν την αναστέλλει, όπως γίνεται σήμερα, είναι στο επίκεντρο.

Γιατί όμως ένα αφιέρωμα σ’ έναν δάσκαλο του σχολείου μας; Τι σημαίνει με σημερινούς όρους ιστορική εμπειρία άλλων εποχών; Τι σημαίνει να αγωνίζεσαι για τη χώρα, το λαό, την δυνατότητα ο δάσκαλος να είναι και πολίτης, να εκδίδει βιβλία για τα παιδιά, να είναι ενάντιος στη δικτατορία, την κατοχή και τον φασισμό; Τι σημαίνει με σημερινούς όρους να ξέρεις τα όρια του εκσυγχρονισμού με την αντίσταση, όπως έγινε με τους παιδαγωγούς, οι οποίοι ενώ συντάχθηκαν με τον εκσυγχρονισμό στο μεσοπόλεμο μετά ακολούθησαν τον δρόμο της καρδιάς τους, τον δρόμο της Κυβέρνησης του Βουνού; Τι σημαίνει να κάνεις αντιφασιστικούς αγώνες και να έρχεται η ώρα να αντιμετωπίσεις τον θάνατο ή με σημερινούς όρους την απόλυση και την ανεργία; Και πως επιβιώνεις στη μνήμη των παιδιών που σε είχαν δάσκαλο, όταν δίπλα σου άλλοι άνθρωποι κάνουν διαφορετικές επιλογές, αστικές και νεοφιλελεύθερες και δίνεις αγώνες που τα παιδιά τους θα τους καταλάβουν όταν μεγαλώσουν; Τι σημαίνει να γράφεις, ποιητικά ή κυριολεκτικά; Αυτά τα ερωτήματα τέθηκαν και απαντήθηκαν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.

Να πως παρουσιάζει το δάσκαλο του σχολείου μας ο Γιάννης Κατσαντώνης: «Ο δάσκαλος Παναγής Δημητράτος, ήταν από τους πρωτεργάτες του σοσιαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα και από τα πιο σημαντικά συνδικαλιστικά στελέχη των δημοσίων υπαλλήλων. Διετέλεσε αντιπρόεδρος και γενικός γραμματέας της Δασκαλικής Ομοσπονδίας. Συγγραφέας πολλών διδακτικών βιβλίων. Πιάστηκε από την εδική ασφάλεια για την αντιστασιακή του δράση και παραδόθηκε στους Γερμανούς. Όπως μου διηγήθηκε ο δάσκαλος Θόδωρος Βανιώτης, οι Γερμανοί τον βασάνισαν και τον πίεσαν να αποκηρύξει το ΚΚΕ, που δεν ήταν μέλος του. Αρνήθηκε και εκτελέστηκε».[8] Και από τον ίδιο παρατίθεται και το ποίημα που έγραψε γι’ αυτόν ο ποιητής Κώστας Καλαντζής (Θεσσαλός) για τον ηρωικό του θάνατο:

Σαράντα χρόνια δίδασκες για Λευτεριά κι Αλήθεια

Και πρωτοπόρος πάλεψες μ’ ολάνοιχτα τα στήθια

Προδότες στη σφαγή σε παν, στερνή είναι η διδαχή σου,

Τρανό θυσίας παράδειγμα κι ηρωική η θανή σου.

Ο δάσκαλος του σχολείου μας γεννιέται το 1886 στη Κεφαλονιά, πήρε μέρος στο πόλεμο του 1912 – 1913, τραυματίστηκε στο Μπιζάνι, ήταν γραμματέας και πρόεδρος της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας (ΔΟΕ) και μέλος της Συνομοσπονδίας των Δημόσιων Υπάλληλων, ήταν συγγραφέας πολλών βιβλίων, πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση από τις γραμμές του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και εκτελέστηκε στις 27 Απριλίου του 1944 στην Καισαριανή ή με μια άλλη μαρτυρία τον σκότωσαν οι φασίστες στις φυλακές Χατζηκώστα.[9] Επίσης με μια ακόμη μαρτυρία εκτελέστηκε από έλληνες «χωροφύλακες και τσολιάδες».[10] Αυτός είναι ο δάσκαλος του σχολείου μας, ο οποίος καλείται να μεταδώσει το νέο πνεύμα του Σχολείου Εργασίας στα παιδιά. Μια παιδαγωγική που συνδυάζεται με τη μοντέρνα αρχιτεκτονική του αρχιτέκτονα του σχολείου μας Νικολάου Μητσάκη, η οποία αναφέρεται στην ηλιοφάνεια, την μείωση της αυθεντίας του δασκάλου, στα παιχνίδια αυλής σ’ όλο το κτίριο, και στον πρώτο όροφο και στην ταράτσα, και σε μια παιδαγωγική με μεγάλες αίθουσες των εξήντα τετραγωνικών με βεστιάρια και ημι – υπαίθριους χώρους. Έναν αρχιτέκτονα που τον χάσαμε νωρίς, το 1941, μετά τον πόλεμο που κήρυξε η Ιταλία στην Ελλάδα το ’40, καθώς γυρνούσε από το μέτωπο της Αλβανίας. Η δεκαετία του ’30 κυρίως είναι η περίοδος συνεργασίας αρχιτεκτόνων και παιδαγωγών και η δυνατότητα να βρεθεί ένας τέτοιος δάσκαλος σ’ ένα σχολείο μόλις θεμελιωμένο από την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση[11] του Γεωργίου Παπανδρέου, σήμανε μια διαφορετική αντίληψη για την ανάπτυξη της παιδικής ηλικίας, όπως είναι αυτή του Σχολείου Εργασίας. Αλλά και περίοδος αξιολόγησης των εκπαιδευτικών για τα κοινωνικά τους φρονήματα και την πολιτική τους δράση.[12]

Τα παιδιά στο σχολείο αναπαρίστανται στα κείμενα των αναγνωστικών του δημοτικού σχολείου, από την παιδική λογοτεχνία της περιόδου, μέσα από την παιδική εργασία και την υγιεινή της περιόδου και τέλος από μαρτυρίες, όπως της μαθήτριας του σχολείου μας, τα χρόνια του ’40, Φράνσης Σταθάτου.[13] Ακόμα τα παιδιά δεν είναι συγγραφείς, παρά μόνο στην παιδαγωγική του CelestenFreinet και την μέθοδο του τυπογραφείου – την οποία δοκιμάζει ο Τζάννος Τσαγκιάς σε δύο σχολεία της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα – και στην περίπτωση της παιδαγωγικής αντίληψης του ΕΑΜ για τις εκδόσεις του, συχνά με τον τίτλο «Τα αετόπουλα». Σήμερα, τόσα χρόνια μετά, κάνουμε και στο σχολείο μας τα παιδιά – συγγραφείς ή τα παιδιά – ποιητές, όπως πέρυσι κάναμε τα παιδιά – πουλιά, δοκιμάζοντας την ίδια μέθοδο για να εκδώσουμε ένα βιβλίο γι’ αυτόν τον δάσκαλο, έναν ανάμεσα σε τόσους που πέρασαν από το διδακτήριο της οδού Κωλέττη, το σημερινό σχολείο με το όνομα «Ναπολέων Λαπαθιώτης», και εργάστηκαν για ένα καλύτερο κόσμο. Ένα σχολείο με το όνομα του ποιητή[14] που χάσαμε στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, στις 8 Ιανουαρίου του 1944, σε μια περίοδο που αυτή η κατοχή επαναλαμβάνεται με διαφορετικούς όρους, αυτή τη φορά οικονομικούς, παίρνοντας το όνομα της οικονομικής κρίσης.

Οι περσινές εκδόσεις[15] είναι ένας πολύτιμος οδηγός για τεθούν ερωτήματα που αφορούν το παρελθόν. Τι σημαίνουν όλα αυτά τα στοιχεία για τα παιδιά; Τι σημαίνει ο θάνατος είτε του αρχιτέκτονα του σχολείου μας, είτε του ποιητή, είτε του δασκάλου; Τι ζητά η εποχή μας από τους ανθρώπους του πνεύματος; Αυτά τα αγωνιώδη ερωτήματα απαντήθηκαν σ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς από τα παιδιά, κάνοντάς τα να έχουν το θάρρος της γνώμης τους, το δικαίωμα της γνώμης (άρθρο 12 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού) και τη βιωματική σχέση με τα δικαιώματα της ελευθερίας (άρθρα 12 – 17), έτσι ώστε να ενδυναμωθούν συναισθηματικά και να γράψουν. Το τυπογραφείο, η μέθοδος του CelestenFreinet, χρησιμοποιήθηκε με βάση όλη την προηγούμενη εμπειρία της έκδοσης του σχολικού εντύπου «Οι φιλίες των παιδιών» (2008 – 2013), όπως επίσης και η τεχνική της βιβλιοθήκης. Αυτό το σχολικό έντυπο αποτελεί τη δημόσια σφαίρα του σχολείου μας τα τελευταία χρόνια και η έκδοσή του θεωρείται επιτυχημένη.[16]

Μέσα στη τάξη τα παιδιά οργάνωσαν τους χώρους αυτούς που μπορούσαν να γίνουν βιβλιοστάσια (θρανία – γωνιές) με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη κυκλοφορία των βιβλίων και να ακολουθούν οι βιβλιοπαρουσιάσεις. Στη συνέχεια έζησαν τις σελίδες των βιβλίων στους χώρους της γειτονιάς μέσα από τη σύνδεση του χώρου με το χρόνο. Το Πάρκο Ναυαρίνου και το καφενείο Ναυαρίνου ήταν μια τέτοια εμπειρία. Η σχέση τους με την δανειστική βιβλιοθήκη στο Εργαστήρι Πολιτισμού του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, είναι μια ακόμη επαύξηση των ενδιαφερόντων τους για ανάγνωση. Η αγάπη των παιδιών για το βιβλίο ήταν και αγάπη για την έκδοση ενός δικού τους μέσα από την παιδαγωγική του γίγνεσθαι – ποιητής. Και η επιλογή των τυπογραφικών στοιχείων[17] του Τάκη Κατσουλίδη και της γραμματοσειράς που σχεδίασε ο ίδιος, της GFSNeohellenic(σχεδιασμός Τάκης Κατσουλίδης και Γιώργος Μαθιόπουλος), είναι μια ακόμη συνεισφορά σ’ αυτή την έκδοση, καθώς επίσης η εμπειρία του τυπογραφείου της γειτονιάς μας «Σωτηρόπουλος» και η επίσκεψη στην Εθνική Βιβλιοθήκη με την υλοποίηση του προγράμματος για την τυπογραφία

Τα αναγνωστικά του Παναγή Δημητράτου βρίσκονται στην βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων και στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Από αυτά αντλήθηκαν μερικά κείμενα που περιέχονται στην έκδοση εδώ.[18] Στη βιβλιοθήκη του σχολείου μας με χαρά εντόπισα το βιβλίο του «Τα κλάσματα και τα βάσανά τους ή ένας τρόπος διδασκαλίας» (1937). Η σκέψη μου είναι να αποτελέσει αντικείμενο διδασκαλίας η μέθοδος που εισήγαγε τα κλάσματα στα παιδιά τη σχολική χρονιά 2014/2015.[19] Ο τρόπος ανθολόγησης των κειμένων στο αναγνωστικό «Οι φιλίες των παιδιών» (2014), πεζών και ποιητικών, βασίζεται στη διαδρομή του χρόνου από τον Σεπτέμβριο στον Ιούνιο και στις εποχές. Τα κείμενα έχουν ως στόχο να αποτελέσουν μια αφορμή για τη γνωριμία των παιδιών με τους ποιητές, τους μουσικούς, τους συγγραφείς και τους παιδικούς λογοτέχνες της γειτονιάς των Εξαρχείων, οι οποίοι φέρουν σε επαφή τον αρχιτεκτονικό, τον λογοτεχνικό και τον ιστορικό χρόνο με την παιδική ηλικία. Η παιδαγωγική μέσα από την συνάντησή της με την αρχιτεκτονική και τη δημιουργία σχέσεων χώρου και χρόνου μπορεί να είναι κριτική παιδαγωγική και να δημιουργεί κριτική σκέψη. Επίσης οι ομάδες των παιδιών που κάνουν τη διαδρομή από την τάξη στην αυλή κι από εκεί στην κοινότητα μπορούν να είναι θεσμικές, να δημιουργούν όρους αυτοδιαχείρισης και δημοκρατίας, όρους για το γίγνεσθαι – μικρός πολίτης, καθώς φέτος είναι και το πανευρωπαϊκό έτος πολιτειότητας [citizenschip] των παιδιών. Η κριτική σ’ αυτόν τον λειτουργικό αλφαβητισμό προέρχεται συνήθως από την νέα κοινωνική αντίφαση, να εκφασίζεται η κοινωνία και να γίνεται το σχολείο πιο προοδευτικό. Αυτή η αντίφαση σημάδεψε το μεσοπόλεμο, αυτή η αντίφαση θα είναι αιτία ο δάσκαλος ως φιγούρα, τον οποίο βλέπουμε ως αποκορύφωμα στα αναγνωστικά βιβλία της Κυβέρνησης του Βουνού, να είναι σε ελεύθερη πτώση. Ένα πολιτικό και παιδαγωγικό πρόγραμμα εξόδου στη κοινότητα αντιτίθεται βέβαια και στις δύο αυθεντίες, του γονιού και του δασκάλου, ωστόσο η απελευθέρωση του παράγοντα των γονιών για τον έλεγχο της εκπαιδευτικής διαδικασίας τα τελευταία χρόνια, έχει ως επίπτωση αυτό που ζούμε ημιτελώς στη χώρα μας και στις νεοφιλελεύθερες κοινωνίες είναι ήδη εμπεδωμένο: την απαξίωση της δουλειάς του δασκάλου.

Τα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου είχαν ως πρότυπο τη φιγούρα του δασκάλου, καθώς ο δάσκαλος είναι αυτός που δημιουργεί την ημερήσια διάταξη στα παιδιά.[20] Σήμερα, οι αντιπαραθέσεις των εκπαιδευτικών συστημάτων παγκόσμια απεργάζονται την πρωτοκαθεδρία των σκληρών επιστημών και την ουδετερότητα του έργου του. Η φιγούρα του δασκάλου σύντομα θα είναι σκιά, ως φιγούρα στο θέατρο σκιών, καταχωρημένη στη κιβωτό της ιστορίας της τέχνης. Ο δάσκαλος είναι πια μια έριδα μεταξύ της ταυτότητας και της απουσίας της.[21] Η δυνατότητα να αντιταχθούμε σ’ αυτή τη πορεία των δυτικών κοινωνιών περνά μέσα από το σχολείο της κοινότητας,[22] την κριτική στις αυθεντίες, τη δημιουργία νοήματος, τα δικαιώματα του παιδιού, το συμμετοχικό σχεδιασμό, την ερμηνευτική και τη φαινομενολογία της πρόσληψης του κόσμου και του μετασχηματισμού του. Τα δύσκολα χρόνια της οικονομικής κρίσης δεν είναι παρήγορα για την παιδική ηλικία. Τα κείμενα είναι παραμυθίες αλλά και τρομακτικά, καθώς αντανακλούν το αβέβαιο κλίμα της περιόδου.

Η φιγούρα του δασκάλου είναι μια τιτανομαχία με τον κάτω κόσμο, μια συνομιλία με τον κόσμο της σκιάς. Έτσι, στο τέλος του αναγνωστικού «Οι φιλίες των παιδιών» (2014), έχουμε ένα κείμενο ενός δασκάλου που η φιγούρα του είναι λησμονημένη και έφυγε από τη ζωή τα δύσκολα χρόνια του γερμανικού φασισμού, λίγο νωρίτερα από τον Έλληνα δάσκαλο Παναγή Δημητράτο. Είναι ο Πολωνός JanuszKorczak [Γιάνους Κόρτσακ], ο δάσκαλος που πέθανε μαζί με τα παιδιά του ορφανοτροφείου του στην Τρεμπλίνκα κι είχαμε το διεθνές έτος γι’ αυτόν το 2012. Αυτά τα παιδιά δεν είχαν την ιδιότητα του πολίτη, αυτή που στερούνται και χιλιάδες παιδιά στη χώρα μας και κινδυνεύουν από τον αυξάνοντα εκφασισμό της ελληνικής κοινωνίας.[23] Το κείμενο, που μεταφράζει εδώ ο μαθητής του σχολείου μας Άντριαν Κλεπάδλο, είναι από το βιβλίο του Οι νόμοι της ζωής (1929), το οποίο, όταν εκδόθηκε, θεωρήθηκε ακατάλληλο για τα παιδιά και απαγορεύτηκε.Ακόμη και σήμερα αυτό το κείμενο είναι πρωτοποριακό και ανοίκειο.[24] Θα μπορούσε να θεωρηθεί μια σημερινή «Αγωγή του Πολίτη», η οποία κι αυτή σήμερα δεν διδάσκεται, ακριβώς γιατί «η πολιτική πρέπει να μείνει έξω από το σχολείο». Αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί από – κείμενο, ή ένα βρώμικο κείμενο, αυτό το «εκτός» της γραφής, αυτό το λογοκριμένο κείμενο, περιέχεται στο αναγνωστικό εδώ ως ελάχιστος φόρος τιμής σ’ αυτόν τον δάσκαλο.

Και τα παιδιά του αναγνωστικού, ποια είναι σήμερα; Είναι αυτά της ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου, Τοπίο στην ομίχλη (1988), έναν άνθρωπο που χάσαμε πρόσφατα κι είχε το γραφείο του στη γειτονιά μας, στα Εξάρχεια. Είναι αυτά που ξεκινούν να βρουν τον πατέρα τους στη Γερμανία, είναι αυτά τα παιδιά που μεταναστεύουν[25] κι αυτά που αναδημιουργούν τον κόσμο, χωρίς απλά να χάνονται στην ομίχλη του. Είναι παιδιά που στερούνται την ιδιότητα του πολίτη, αλλά θέλουν να την έχουν και παιδιά που την έχουν και θέλουν συμμετοχικές διαδικασίες στη σχολική ζωή και στη ζωή στη κοινότητα. Είναι παιδιά που κάνουν διαδρομές μες στην πόλη και αγαπούν την από – σχολειοποίηση, είναι παιδιά που αγαπούν τα βιβλία και θέλουν έναν κόσμο ευτυχίας. Είναι παιδιά που μετατρέπονται από αόρατα σε ορατά κάθε φορά που συμμετέχουν με τις συλλογικές δράσεις τους στην αναδημιουργία της πόλης. Είναι παιδιά που φτιάχνουν πανό στο σχολείο και παιδιά που εναντιώνονται στον πόλεμο κατά της νεότητας. Είναι παιδιά που έχουν μάθει το τρίπτυχο τάξη – αυλή – κοινότητα και θέλουν να κυκλοφορούν με μεγαλύτερη ροή στους χώρους του σχολείου. Είναι παιδιά που λατρεύουν τα παγκάκια, τα παιχνίδια αυλής, τη δημοκρατία κάτω από το κυπαρίσσι, τα φυτέματα, τις καρακάξες του σχολείου, τον μπερντέ του Καραγκιόζη, τους χάρτες, την υδρόγειο σφαίρα, το «λόφο» του σχολείου και τις πόρτες που ετοιμάζονται να ανοίξουν. Είναι τα παιδιά που μεταμόρφωσαν φέτος την πόρτα του σχολείου σε μια μολυβοθήκη, δείχνοντας πως αυτός ο κόσμος μπορεί ακόμη και σήμερα να διορθωθεί με μολύβια και γόμες.

Ο Χαράλαμπος Μπαλτάς είναι δάσκαλος στο 35^ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών. Τα σχολικά έτη 2010/2012 ήταν Υπεύθυνος Αγωγής Υγείας στην Α΄ Διεύθυνση Αθηνών. babisbaltas@gmail.com. Το κείμενο είναι επίμετρο του βιβλίου Χαράλαμπος Μπαλτάς (ανθολόγηση – επιμέλεια), Οι φιλίες των παιδιών, αναγνωστικό δ΄ και ε΄ τάξης, κείμενα Παναγής Δημητράτος, εικονογράφηση Λίζα Παντελιάδου, επίλογος Γιάνους Κόρτσακ, Αθήνα 2014, σελ. α΄- θ΄.